I- GİRİŞ

Devletlerin gerek dış ticaret politikasına yön vermek gerekse dış ticareti vergilendirmek amacıyla uyguladıkları en önemli araçlardan birisi dış ticaretin vergilendirilmesidir. Bunun da en eski ve etkili uygulaması gümrük vergileridir. Dolayısıyla günümüzde gümrük vergileri dış ticaret alanındaki vergilendirme hayatımızı önemli ölçüde etkileyen vergilerin başında gelmektedir. Vergilendirmedeki usul ve esaslara ilişkin düzenlemeleri hüküm altına alan 213 Sayılı Vergi Usul Kanununun[1] 2. Maddesi “Gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resimler bu kanuna tabi değildir.” Şeklinde düzenlenmiştir. Dolayısıyla vergi usul kanununda yer alan düzenlemeler Gümrük Kanununa uygulanamayacaktır. Bu yazımızın da konusunu oluşturan uzlaşma müessesesi gibi düzenlemeler eğer gümrük kanununda da yer almamışsa ya da düzenlenmemişse vergi usul kanunundan hareket edilerek gümrük kanununa uygulanamayacaktır.

Uzlaşma müessesesinin vergi kanunlarına uygulanması, modern vergilendirme anlayışına geçişle yani Cumhuriyetle birlikte başlamıştır. Oysa gümrük vergilerinde uzlaşma müessesesi daha çok yeni olup 2011 yılında getirilmiştir.

II- GÜMRÜK VERGİLERİNDE UZLAŞMA USUL VE ESASLARI

Gümrük vergilerinde uzlaşma uygulaması 4458 sayılı Gümrük Kanununun[2] 6111 sayılı Kanunla yeniden düzenlenen ve 31.08.2011 tarihinde yürürlüğe giren 244. Maddesiyle başlamış bulunmaktadır. Söz konusu kanuni düzenlemeye ek olarak 27.08.2011 tarih ve 28038 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği yayımlanmıştır. Burada uzlaşma uygulamasının usul ve esaslarına kısa olarak değinilecektir.

-Beyan ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen veya gümrük idaresince tespit edilmesinden önce beyan sahibince bildirilen farklılıklara ilişkin tebliğ edilen gümrük vergileri alacakları ile Kanunda ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen cezaların tümü uzlaşma kapsamındadır. Dolayısıyla uzlaşmaya konu gümrük vergileri şunlardır;

– Gümrük Vergisi

– İlave Gümrük Vergisi

– Tek ve Maktu Vergi

– Dampinge Karşı Vergi

– Subvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi

– Katma Değer Vergisi

– Özel Tüketim Vergisi

– Ek Mali Yükümlülük

– Toplu Konut Fonu

– Tütün Fonu

– Ek Fon

– Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu

– Çevre Katkı Payı

– Telafi Edici Vergi(İhracat)

– TRT Bandrol Ücreti (Ticari olmayan eşya için)

– Mükellefler gümrük vergileri ile ilgili olarak haklarında tespit edilmiş olan eksikliklerin, kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten veya kanun hükümlerini yanlış yorumladıklarından hareketle yahut da ihtilaf konusu olayda yargı kararlarıyla idarenin farklı görüşte olduğunu ileri sürerek uzlaşma talebinde bulunabilirler.

– Uzlaşmaya konu olamayacak alacaklar;

Gümrük vergilerinin matrahına giren, ancak aslı gümrük idarelerince takip ve tahsil edilmeyen vergi ve benzeri mali yükler uzlaşmaya konu edilemez. Örneğin Damga Vergisi gibi.

Aynı tür vergi veya cezanın bir kısmı için uzlaşma talebinde bulunulamaz.

Alacağın 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde yer alan kaçakçılık suçlarına ilişkin olması halinde uzlaşma talebinde bulunulamaz.

Eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine ilişkin kararlar uzlaşmaya konu edilmez. Ancak, mülkiyetin kamuya geçirilmesine karar verilen eşya ile ilgili gümrük vergileri ve para cezaları uzlaşmaya konu edilebilir.

Uzlaşmada başvuru süresi; vergi usul kanunundan farklı olarak, yükümlüye veya ceza muhatabına tebliğ tarihinden on beş günlük süre içinde yapılır.

Uzlaşma komisyonları; gümrük uzlaşmaları kapsamına giren alacaklara ilişkin uzlaşma taleplerinin değerlendirilmesi için, Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü Uzlaşma Komisyonları ve Merkezi Uzlaşma Komisyonları kurulmuştur.

Uzlaşma kapsamına giren başvurularda; Konusu:

– 500.000,00– TL’ye kadar olanlar (bu tutar dâhil) için Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü Uzlaşma Komisyonları,

– 500.000,00– TL’yi aşanlar için ise Merkezi Uzlaşma Komisyonları yetkilidir.

Uzlaşma ve dava açma; 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun[3] 7. Maddesine göre, dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz gündür. Uzlaşma talebinde bulunulması halinde, dava açma süresi durur. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde ise süre kaldığı yerden işlemeye başlar. Ancak, dava açma süresinin bitimine üç günden az kalmış olması halinde, dava açma süresi üç gün uzar. Süresi içinde uzlaşma talebinde bulunan yükümlü, uzlaşma talep ettiği alacaklar için, başvurusuna ilişkin süreç sonuçlanmadan itiraz veya dava yoluna gidemez.

Uzlaşma görüşmesi; Uzlaşma talebinin usulüne uygun yapıldığının anlaşılması halinde, uzlaşma görüşmesi yapmak üzere  uzlaşma davetiyesi ile en az beş gün önceden yazıyla veya uzlaşma talebi dilekçesinde belirtilen e-posta adresine elektronik yolla tebligat kanunu hükümlerine göre komisyon sekretaryası tarafından yükümlüye tebliğ edilir. Yükümlünün istemesi halinde beş günlük süreye bağlı kalınmaksızın daha önceki bir tarih, uzlaşma günü olarak belirlenebilir. Mükellef tarafından makul gerekçelerle katılım sağlanamayacağının toplantı başlamadan önce komisyona bildirilmesi şartıyla ve bir defaya mahsus olmak üzere uzlaşma toplantısı ileri bir tarihe ertelenebilir.

Uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaşma sağlandığı takdirde uzlaşma komisyonunca durum; üç nüsha düzenlenen tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın üç nüshası da komisyonun başkan ve üyeleri ile mükellef tarafından imzalanır ve mükellefe tebliğ edilir.

Uzlaşma temin edilemediği hallerde temin edilememe nedeni belirtilmek suretiyle komisyonca üç nüsha tutanak düzenlenir. Tutanağın bir nüshası yükümlüye verilir. Yükümlünün uzlaşma davetine icabet etmemesi veya tutanağı almaktan imtina etmesi halinde ise tutanağın iki örneği, gereği yapılmak üzere derhal ilgili Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğüne veya gümrük müdürlüğüne gönderilir. Bir nüshası da uzlaşma komisyonunda tutulan dosyada saklanır. Yükümlünün uzlaşma davetine icabet etmemesi veya tutanağı imzalamaktan imtina etmesi hallerinde kendisine ayrıca tebligat yapılmaz.

Uzlaşmanın vaki olmaması halinde; komisyonun nihai teklifi tutanağa geçirilir ve bir nüshası yükümlüye verilir.

Uzlaşma sonuçları kesin olup, üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen hususlarda yükümlü veya cezanın muhatabı ya da idare tarafından dava açılamaz, hiçbir mercie şikayet veya itirazda bulunulamaz, herhangi bir idari inceleme, araştırma ve soruşturmaya konu edilemez, geri verme ve kaldırma talebinde bulunulamaz.

Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hallerinde yükümlü, tahakkuk eden ve kendisine tebliğ edilen alacaklara, uzlaşmanın vaki olmadığına dair düzenlenen ve kendisine tebliğ olunan tutanağın tebliğinden itibaren, uzlaşma nedeniyle duran dava açma süresinden geriye kalan süre içinde dava açma yoluna gidebilir.

Uzlaşılan vergilerde ödeme; Üzerinde uzlaşılan alacaklar, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren genel usullere göre bir ay içinde ödenir. Uzlaşılan vergilerin ilgili olduğu gümrük beyannamelerinin tescil tarihinden itibaren uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için, uzlaşılan tutar üzerinden 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre gecikme faizi uygulanır.

Yükümlü, kendisine tebliğ edilen alacaklar için Gümrük Kanunun 242 nci maddesinde düzenlenen itiraz hakkı ile 244 üncü maddesinde düzenlenen uzlaşma hakkını aynı anda kullanamaz. Uzlaşmaya konu edilen alacaklar, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde Kanunun 242 nci maddesi çerçevesinde itiraza konu olabilir. Ancak, itiraza konu edilmiş alacaklar için uzlaşma talebinde bulunulamaz.

III- SONUÇ

Dış ticaret politikasına yön verme noktasında en önemli unsurlardan biri olan dış ticaretin vergilemesi uygulamasının en eski ve etkili argümanı gümrük vergileridir. Gümrüklerde vergileme usulleri genel verileme usullerinden ayrı düzenlenmiş olup Vergi Usul Kanunu kapsamı dışına çıkarılmıştır. Bu çalışmada gümrük vergilerinde uygulama alanı bulmuş olan uzlaşma müessesesi gerek gümrük kanununda gerekse uygulama yönetmeliğinde yer aldığı şekliyle ele alınmıştır.

Kaynaklar:

– 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

– 4458 Sayılı Gümrük Kanunu

– Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği

[1] 10.01.1961 gün ve 10703 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] 04.11.1999 tarih ve 23866 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[3] 06.01.1982 tarih ve 17580 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.